Historia Trójmiasta na podstawie map od X do XV wieku

Trójmiasto jest niesamowitym przykładem płynności dziejów.

Trudno jest opisać, choćby w skrócie, historię Trójmiasta, bo trójmiasto jako trzy połączone miasta istnieje dopiero od kilkudziesięciu lat. Przez lata tereny te podzielone były granicami. Różne też było tempo rozwoju tych miast.

Forma w jakiej chcę przedstawić historię tego terenu to coś o czym marzyłem od lat, czyli nałożenie map historycznych na dzisiejszą, popularną mapę internetową. Całość dzięki programowi Map Tiler, mapom gromadzonym na dysku oraz zamieszczanym na różnych stronach, przede wszystkim na mapy.eksploracja.pl.  Nałożone mapy, dzięki suwakowi umieszczonemu w prawym górnym rogu, mają różny stopień przeźroczystości, dzięki czemu możemy zobaczyć co w danym miejscu znajdowało się 100, 200, 300 itd lat temu. Nakładki te nie zawsze są w 100% dokładne, nieraz widać pewne przekrzywienia. Proszę mi to wybaczyć, ciężko starą, niedokładnie odwzorowaną mapkę, rozciągać na dokładne zdjęcia satelitarne z XXI wieku.

Także spójrzmy na historię tego jak na mapach przedstawiano historię terenów na których dzisiaj znajdują się miasta Gdańsk, Sopot i Gdynia. Przypominam jeszcze raz o suwaku przeźroczystości mapy w prawym górnym rogu mapy.

1. Popatrzmy wpierw na wczesnośredniowieczny Gdańsk (IX wiek). Geografia regionu była zupełnie inna. Gdańsk był grodem położonym u ujścia Wisły do Gdańska, przy czym te ujście rozlewało się i zmieniało wielokrotnie. Największym ośrodkiem handlu nie był jednak Gdańsk a Truso (okolice dzisiejszego Elbląga). Stąd prowadziły szlaki morskie do Birki (okolice Stockholmu) i Visby na Gotlandii. Widzimy, że wielki Zalew Wiślany pokrywał wodą znaczną część dzisiejszych Żuław.

                                                                                            suwak przeźroczystości
                                                                                                            ↓ 

2. Kolejna nakładka ukazuje miejsce gdzie dokładnie powstał Gdańsk. Ciemnym niebieskim oznaczono dzisiejszy bieg rzek (Kanał Raduni, Stara Motława), na jasnobrązowo ("B") zaznaczono lokalizację gdańskiego grodu. Widzimy, że ujście Motławy do Wisły znajdowało się znacznie bliżej miasta, przy dzisiejszym zakręcie Motławy. Dziś zupełnie nie czuć tej bliskości Wisły. Motława płynie nadal, a Wisła odsunęła się znacznie od miasta. Zmieniła zresztą też swoją nazwę. Dawniej do Gdańska dopływał główny nurt rzeki, obecnie jest to jedynie Martwa Wisła - czyli to najbardziej leniwe z jej ujść.

3. Spójrzmy szerzej na okolicę. Mapka polityczna nałożona na dzisiejszą mapkę daje nam możliwość porównania granic zasięgu plemion Polan z dzisiejszą Rzeczpospolitą. Powstanie grodu gdańskiego miało miejsce właśnie w czasach słowiańskich, gdy tereny te zamieszkiwali Pomorzanie.  Niekiedy podaje się też informację, że założenie Gdańska nastąpiło z samego polecenia Mieszka I, który chciał kontrolować arcyważny szlak handlowy na Wiśle.
Przeanalizujmy tę mapkę. Powyższa mapa z Atlasu Historycznego (ze strony http://mokrzyccy.pl) przedstawia Słowiańszczyznę Zachodnią około 900 roku. Jeśli zbliżymy mapę na okolice Pomorza to zobaczymy, że ówczesny Gdańsk zamieszkiwali Pomorzanie. Jako najważniejszy gród okolicy uznano jednak Truso, o którym już wspomniano. Warto też zwrócić uwagę na bieg Wisły, który różnił się znacznie od dzisiejszego. Na południe od Gdańska widzimy również jeziora przy Wiśle. Ówczesne Żuławy były właśnie takim podmokłym terenem gdzie prócz wielu rzek (Wisła, Nogat, Szkarpawa) było dużo terenów podmokłych.

4. Teraz przenieśmy się w czasy rozbicia dzielnicowego w końcu XIII wieku. Gdańsk jest już miastem . Miasto lokowano około 1263 roku, ale żywot św. Wojciecha już w 997 roku określa Gdańsk jako "urbs Gyddanyzc" - miasto Gdańsk. Gdańsk od czasów Mieszka I jest pod zwierzchnictwem książąt polskich. Rządzą nim książęta pomorscy a później namiestnicy królewscy. Z mapy znika ważny gród Truso (pojawia się tam Elbląg), powstaje też klasztor w Oliwie (1186 za księcia Sambora I). Na mocy umowy o przeżycie księcia pomorskiego Mściwoja II z Przemysłem II zawartej w Kępnie Pomorze w 1294 roku zjednoczyło się z Wielkopolską co obrazuje kolor na poniższej mapce.Od 1226 roku wschodnim sąsiadem Pomorza staje się Państwo Krzyżackie. Strzałką zaznaczono również ataki ze strony Brandenburgii (1270). 

5. W XIV wieku Gdańsk cały czas był miastem bardzo silnie związanym w wodą. To właśnie w Gdańsku a nie gdzie indziej Wisła uchodzi do morza. Widać też wyraźnie, że tereny dzisiejszych wsi Przejazdowo i Cedr Małych i Wielkich były kiedyś terenem zalewowym. To pokazuje poniższy schemat rozciągnięty na mapę.

6. Spójrzmy teraz na mapę polityczną pierwszej połowy XIV wieku. Zachodzą wówczas znaczne zmiany jeśli chodzi o przebieg granic. Gdańsk lawirował między Brandenburgią, Państwem Zakonnym, Prusami a Polską. Układy zmieniały się jak w kalejdoskopie. Finałem był jednak rok 1308 kiedy to miasto dostaje się w granice Zakonu Krzyżackiego. Ten stan będzie trwał do 1454 roku.

6. I na koniec jedna z ciekawszych map, bo dzięki niej możemy zobaczyć to czego już nie ma. Pochodzi z pozycji "Historia Gdańska tom I" (s.498). Widać na niej, że Wisła odsunęła się od miasta, tworząc między zamkiem a rzeką tereny podmokłe. Ciekawy jest przebieg Kanału Raduni - uchodził on bezpośrednio do Wisły płynąc w innym kierunku niż dzisiaj. Główne Miasto jest otoczone systemem fortyfikacji średniowiecznej (czyli mówiąc po ludzku murem). Stare Miasto otaczała palisada, a od wschodniej strony zabezpieczeniem były mury zamku oraz odnoga Kanału Raduni. Ciekawe jest umiejscowienie zakładów przemysłowych. Kanał Raduni dawał moc Wielkiemu Młynowi, foluszowi (zakład obróbki tkanin) oraz garbarni (obróbka skóry). Po dwóch ostatnich nie ma już śladu (teren to to zieleniec z nowym pomnikiem Heweliusza). Proszę zwrócić uwagę na bogatą sieć kanałów przeplatających zwłaszcza Stare Miasto (ciemne linie na mapie). Jak ciekawie musiały wyglądać wąskie uliczki między Podwalem Staromiejskim a kościołem św. Brygidy, poprzecinane wąskimi kanałami.

1- zespół Bramy Długoulicznej 2- Brama Ludwisarska 3- Brama Szeroka 4- Brama na Zbytkach 6- Brama Żabia 7- Brama Kotwiczników 8- Brama Krowia 9- Brama Kogi 10- Brama Chlebnicka 11- Brama Św. Ducha 12- Żuraw 13- Brama Świętojańska 14- Ratusz Głównego Miasta 15- Dwór Artusa 16- ławy mięsne 17- kościół NMP Marii 18- kościół i klasztor dominikanów 19- kościół św. Jana 20- tereny szpitala św. Ducha 21- zamek krzyżacki 22- hipotetyczne bramy w palisadzie Starego Miasta 23- Ratusz Starego Miasta

24- kościół św. Katarzyny 25- kościół i klasztor brygidek 26- hipotetyczna kaplica pokutnic 27- tereny szpitala św. Elżbiety 28- tereny szpitala św. Jerzego 29- tereny szpitala św. Jakuba 30- młyny zbożowe na kanale Raduni 31- kuźnica miedzi 32- tartak 33- garbarnia 34- folusz 35- Brama Karowa 36- kościół i klasztor franciszkanów 37- kościół Św. Piotra i Pawła 38- hipotetyczne miejsce szpitala św. Gertrudy 39- tereny cegielni 40- garbarnia 41- tereny szpitala Bożego Ciała 42- rzeźnia 43- Angielska Grobla 44- Szkocka Grobla 45- szpital Św. Barbary 46 - dwór Smolny i Popielny

Ciąg dalszy nastąpi. Mam nadzieję. Roboty jest dużo, część map już jest, ale opisanie tego to nie jest takie hop-siup.